Ασφάλιση συγγενικών προσώπων απασχολουμένων κατ’ οίκον του εργοδότη
Γενικό Εγγραφο ΙΚΑ: Α.22/405/23.7.1999
Με αφορμή ερωτήματα Υποκαταστημάτων, σχετικά με την ασφάλιση συγγενικών προσώπων που προσφέρουν υπηρεσίες κατ’ οίκον του εργοδότη, σας γνωρίζουμε τα ακόλουθα:
1. Οπως είναι γνωστό, τα πρόσωπα που απασχολούνται κατ’ οίκον του εργοδότη ασφαλίζονται σύμφωνα με τις διατάξεις του Κεφαλαίου Ζ’ (άρθρα 52-56) του Κανονισμού Ασφάλισης του ΙΚΑ, όπως τροποποιήθηκε με τις διατάξεις του άρθρου 26 του Ν.2639/1998 και του άρθρου 6, παρ. 5 του Ν.2676/1999.
Προϋπόθεση για την ασφάλιση των προσώπων αυτών είναι η παροχή εξαρτημένης εργασίας.
Ομως, στις περιπτώσεις παροχής υπηρεσιών μεταξύ συγγενών α’ ή β’ βαθμού, π.χ. γονέων προς κατιόντες (παιδιά ή εγγόνια), τέκνων προς ανιόντες (γονείς), αδελφών προς αδελφούς κ.λπ., δεν είναι αντικειμενικά δυνατή η διακρίβωση εάν πρόκειται για παροχή φροντίδας από ηθική υποχρέωση ή για παροχή εργασίας με αμοιβή, που πληροί συνολικά τις προϋποθέσεις της εξαρτημένης εργασίας.
Για το λόγο αυτό, αλλά και επειδή ελήφθησαν υπόψη οι στενοί οικογενειακοί δεσμοί της ευρύτερης οικογένειας, όπως απαντώνται στον ελληνικό χώρο, το ΙΚΑ, με την ασφαλιστική του πρακτική, ακολούθησε την άποψη ότι οι υπηρεσίες αυτές προέρχονται από ιδιαίτερο ηθικό καθήκον, δεν πρόκειται δηλαδή γα παροχή εξαρτημένης εργασίας και, επομένως, δεν είναι υπακτέες στην ασφάλιση με τις διατάξεις του Κεφαλαίου Ζ’ του Κανονισμού Ασφάλισης.
2. Με τις διατάξεις του Ν.1759/1988 και την υπ’ αριθ. Φ.21/3288/20.12.1988 Υπουργική Απόφαση, δόθηκε η δυνατότητα στα πρόσωπα που παρέχουν εργασία σε εργοδότες με τους οποίους είναι σύζυγοι ή συγγενείς α’ ή β’ βαθμού, να ασφαλισθούν εφόσον πληρούν τις οριζόμενες από αυτές προϋποθέσεις (Εγκύκλιοι ΙΚΑ: 23/1989 και 93/1996).
Με την ίδια, επίσης, απόφαση ορίσθηκε ότι δεν υπάγονται στην ασφάλιση του ΙΚΑ, με τις διατάξεις του Ν.1759/1988, τα πρόσωπα που είναι σύζυγοι ή συγγενείς α’ βαθμού με τον εργοδότη για προσφερόμενες υπηρεσίες εντός της κοινής κατοικίας τους.
Κατά συνέπεια, με τις διατάξεις του Ν.1759/1988 και της υπ’ αριθ. Φ.21/3288/20.12.1988 Υπουργικής Απόφασης, ασφαλίζονται τα πρόσωπα που απασχολούνται κατ’ οίκον του εργοδότη με τον οποίο συνδέονται με συγγένεια α’ ή β’ βαθμού, ως εξής:
– Οι συγγενείς α’ βαθμού, εφόσον δεν συγκατοικούν με τον εργοδότη τους.
– Οι συγγενείς β’ βαθμού είτε συγκατοικούν, είτε όχι με τον εργοδότη τους.
3. Υστερα από τα ανωτέρω, όταν τα παρέχοντα κατ’ οίκον του εργοδότη υπηρεσίες πρόσωπα (οικιακοί βοηθοί, baby sitters, νοσοκόμοι, κηπουροί κ.λπ.) συνδέονται με τον εργοδότη με συγγένεια α’ βαθμού (γονείς προς παιδιά και αντιστρόφως) ή β’ βαθμού (αδέλφια μεταξύ τους, παππούς προς εγγόνια και αντιστρόφως) δεν εφαρμόζονται οι διατάξεις του Κεφαλαίου Ζ’ του Κανονισμού Ασφάλισης του ΙΚΑ.
Εφαρμογή των διατάξεων του Κεφαλαίου Ζ’ του Κανονισμού Ασφάλισης του ΙΚΑ έχουμε, όταν τα πρόσωπα αυτά συνδέονται με άλλου βαθμού συγγένεια με τον εργοδότη (π.χ. ανήψια προς θείους και αντιστρόφως, εξαδέλφια μεταξύ τους κ.λπ.).
Το παρόν αποτελεί και απάντηση στο υπ’ αριθ. 3705/19.2.1999 έγγραφο του Υποκαταστήματος Σερρών.
Απασχόληση συγγενούς σε ατομική επιχείρηση
Η μητέρα επιχειρηματία ατομικής επιχείρησης (κέντρο λογοθεραπείας – εργοθεραπείας), είναι συνταξιούχος του Δημοσίου, η οποία κατέχει άδεια ασκήσεως επαγγέλματος εργοθεραπευτή. Μπορεί να απασχολείται στην επιχείρηση ως εργοθεραπεύτρια χωρίς αμοιβή; Απαιτείται η κατάρτιση σύμβασης εργασίας και όλες οι τυπικές ενέργειες αναγγελίας κλπ; Υπάρχει υποχρέωση ασφάλισής της, ενώ είναι ήδη συνταξιούχος; Αν αντί για υπηρεσίες εργοθεραπείας παρέχει υπηρεσίες γραμματείας, υπάρχει διαφοροποίηση στο καθεστώς απασχόλησής της;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Σύμφωνα με την υπάρχουσα νομολογία (ΣτΕ 749/1966, αλλά και Εφετείο Αθηνών, Απόφαση: 3435/1975), η εργασία που παρέχεται σε συγγενικά πρόσωπα, κυρίως από ηθική υποχρέωση και χωρίς αμοιβή, δεν θεωρείται εξαρτημένη εργασία και συνεπώς δεν είναι ασφαλιστέα στο ΙΚΑ-ΕΤΑΜ. Σημειώνεται ότι με βάση τα ισχύοντα, ως εξαρτημένη εργασία, χαρακτηρίζεται αυτή κατά την οποία, ο εργαζόμενος ευρίσκεται υπό τις εντολές και την καθοδήγηση του εργοδότη, ο οποίος καθορίζει τον τόπο εκτέλεσης της εργασίας, καθώς και τον χρόνο απασχόλησής του, στο πλαίσιο των προβλεπομένων, στον τομέα αυτόν, από την Εργατική Νομοθεσία. Υπογραμμίζεται ότι κατά την ίδια έννοια, δεν θεωρείται ασφαλιστέα εργασία στο ΙΚΑ-ΕΤΑΜ, η προσφορά υπηρεσιών για φιλανθρωπικούς ή επιστημονικούς- ερευνητικούς σκοπούς.Περαιτέρω, η ασφάλιση μελών της οικογένειας (του εργοδότη) στο ΙΚΑ-ΕΤΑΜ, καλύπτεται νομοθετικά (Ν. 1759/1988, βλέπε και Εγκύκλιο ΙΚΑ 23/1989), για τους εξ αίματος συγγενείς Α και Β βαθμού [1], ως προς τον εργοδότη (όχι συγγένεια εξ αγχιστείας). Η σχετική διάταξη έχει ως εξής: «Υπάγονται υποχρεωτικά στην ασφάλιση του ΙΚΑ για όλους τους κλάδους αυτού (δηλαδή: Κλάδο σύνταξης και Κλάδο Ασθένειας), καθώς και στην ασφάλιση του ΕΤΕΑΜ, τα πρόσωπα που παρέχουν εργασία μέσα στα όρια της χώρας κατά κύριο επάγγελμα, σε εργοδότες με τους οποίους είναι σύζυγοι, ή συγγενείς Α και Β βαθμού συγγένειας, εφόσον για την εργασία τους αυτή δεν υπάγονται υποχρεωτικά ή προαιρετικά στην ασφάλιση άλλου φορέα κύριας ή επικουρικής ασφάλισης».Συνεπώς, σε αυτές τις περιπτώσεις και εφόσον υπάρχει όντως, η κατά κύριο επάγγελμα απασχόληση των ως άνω συγγενών, στοιχειοθετείται δικαίωμα ασφάλισης στο ΙΚΑ-ΕΤΑΜ. Γίνεται σαφές ότι κατά την έννοια αυτή, θα τηρηθούν όλες οι τυπικές διαδικασίες για την πρόσληψη (αναγγελία κ.λπ.).Σε ότι αφορά την δυνατότητα απασχόλησής της μητέρας, ως συνταξιούχου, μετά το πλήθος των αλλαγών που έγιναν στον τομέα αυτό τα δύο τελευταία χρόνια, θα παρακαλούσαμε να απευθύνετε σχετικό ερώτημα στον Φορέα που χορηγεί την σύνταξη, για την διασφάλιση της ενέργειάς σας.[1] Πρώτου Βαθμού εξ αίματος, είναι οι γονείς προς τα παιδιά τους και τα παιδιά προς τους γονείς. Δευτέρου βαθμού εξ αίματος, είναι ο παππούς ή η γιαγιά προς τα εγγόνια (κατ ευθείαν) και τα αδέλφια μεταξύ τους (εκ του πλαγίου).Ωστόσο, κατά την γνώμη μας, εφόσον δεν υφίσταται ασφαλιστέα αμοιβή, με βάση τα αναφερόμενα στην πρώτη ως άνω παράγραφο της απάντησής μας , είναι προφανές ότι δεν θα υπάρχουν περιορισμοί στο ποσό της σύνταξης.Τέλος, η ειδικότητα με την οποία θα απασχοληθεί η μητέρα (είτε ως εργοθεραπεύτρια, είτε ως γραμματέας), από την στιγμή που δεν θα αμείβεται, αλλά θα προσφέρει τις υπηρεσίες της στο πλαίσιο της «ηθικής της υποχρέωσης», χωρίς αμοιβή, δεν επηρεάζει τα ως άνω αναφερόμενα. Σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει να λάβετε υπόψη σας τυχόν υποχρεώσεις , που ενδεχομένως απορρέουν από άλλες αρμόδιες Διευθύνσεις (πχ Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης), ως προς την νόμιμη άσκηση της συγκεκριμένης ειδικότητας.